Tramwajem do fabryki ? na przykładzie miast byłego ZSRR

Bardzo duża ilość miast byłego Związku Radzieckiego jest stosunkowo młoda i nie ma bogatej historii. Ot, w połowie minionego wieku gdzieś nad Wołgą powstał wielki kombinat, a kilkanaście kilometrów dalej wybudowano osiedla mieszkaniowe zasilające fabrykę siłą roboczą.

Miasto się z czasem rozrastało, co zazwyczaj było ściśle powiązane z rozbudową przedmiotowego zakładu przemysłowego. W przeciwieństwie do większości europejskich metropolii mogących się poszczycić siecią tramwajową (które to miasta powstawały na długo przed upowszechnieniem tego środka komunikacji miejskiej), w typowo przemysłowych radzieckich miastach infrastruktura tramwajowa budowana była razem z nowymi blokami, wzdłuż szerokich prospektów. Od początku myślano nad szybkim i sprawnym połączeniem obszarów mieszkaniowych z przemysłowymi, które były niejednokrotnie rozdzielone kilkunastoma kilometrami ?bezpiecznej strefy?. 
W wielu miastach budowano właśnie linię tramwajową (czasem rozgałęziającą się w celu objęcia różnych rejonów części mieszkalnej), która stanowiła alternatywę dla transportu kołowego. Wynikało to z wysokiej częstotliwości połączeń, niezależności od warunków panujących na drodze i bliskości miejsca pracy od przystanku. W wielu miastach do dzisiaj tramwaje wjeżdżają na teren rozległej fabryki, a przystanki zlokalizowane są w kilku punktach olbrzymiego, przemysłowego kompleksu. Charakterystyczną cechą ogólnodostępnych zakładowych linii tramwajowych, występującą praktycznie we wszystkich miastach opisywanego typu, są duże skoki w częstotliwości kursowania.
Tramwaj spełnia właściwie tylko jedną funkcję ?ma dowieźć pracowników na czas do pracy i odwieźć ich po zakończonej zmianie. Potoki pasażerskie w okolicach godzin zmian w fabrykach gwałtownie się zwiększają. W zależności od długości linii, na tę okazję wyjeżdżają dodatkowe wagony (często tylko na jeden kurs), zaś poza godzinami wzmożonego ruchu pasażerskiego utrzymuje się funkcjonowanie linii z niewielką częstotliwością.
W okresie istnienia ZSRR wybudowano na jego terenie ponad 100 sieci tramwajowych, z czego spora część opiera się na opisywanym modelu. Przybliżone zostanie funkcjonowanie czterech z nich: w Połocku na Białorusi, w Ust-Ilimsku w Rosji oraz w Awdiejewce i Mariupolu na Ukrainie.

Nowopołock
Miasto założone niewiele ponad 50 lat temu leży w północnej części Białorusi. Komunikacja miejska opiera się głównie na autobusach. Kilka kilometrów od miasta znajduje się rafineria ropy naftowej, powierzchniowo przekraczająca rozmiary miasta niemal dwukrotnie. W roku 1971 rozpoczęto budowę szybkiego tramwaju, który miał połączyć zakład przemysłowy z głównymi osiedlami miasta. Trasę ?Zawod Izmieritiel???Nitron?oddano do użytku już 3 lata później, do obsługi zakupiono wagony KTM-5 z Ust-Katawia, które w większości kursują do dziś mimo sędziwego wieku (obecnie są to najstarsi przedstawiciele tej serii). 11 ?kilometrowa linia jest praktycznie całkowicie bezkolizyjna ?na terenie miasta biegnie wzdłuż szerokiej arterii prowadzącej do zakładu, większe skrzyżowania pokonuje tunelami i wiaduktami. W godzinach szczytu częstotliwość dochodzi do 5 minut, poza nimi na linii pozostają 1-2 wagony. Dzięki dobrej podaży miejsc i zakupie nowego taboru (od 2004 roku sukcesywnie kupowane są nowe, białoruskie wagony AKSM) tramwaje cieszą się wysoką frekwencją wśród pasażerów, także tych podróżujących wyłącznie po dzielnicy mieszkalnej. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż linia tramwajowa aż do 2003 roku była własnością kombinatu ?dopiero od tego roku należy do władz miasta.